رئوف عاشوری
سیر رو به رشد شهرها در کنار افزایش تصاعدی عناصر و پیامدهای زندگی مدرن، به ملغمه‌یی از آشفتگی و بی‌سروسامانی بصری ختم شده است که از فقدان ارتباط و هارمونی رنج می‌برد. زیباسازی فضای شهری و کنترل این نابه‌هنجاری‌ها البته در محورهای مختلفی قابل بررسی است. از مبحث ترافیک گرفته تا طراحی مبلمان شهری و کاربرد هنرهای تجسمی در فضای باز. حتی نقاشی‌های دیواری نیز که دهه‌هاست باب شده، می‌تواند از این‌دست تمهیدات تلقی شود اما یکی از مهم‌ترین و باسابقه‌ترین راهکارها در حوزه استتیک و هنر شهری، بی‌تردید مجسمه‌سازی است؛ مجسمه‌سازی در فضای عمومی. مجسمه‌های شهری برخلاف مجسمه‌های موزه و گالری، در ارتباط مستقیم با توده مردم قرار می‌گیرند و از این بابت می‌توانند بازتاب‌دهنده روحیات مشترک و واقعیت‌های اجتماعی آنها باشند. با این حال نمی‌شود در کنار تاثیرات روانی، ایجاد حس مکان و تلطیف ساختار شهری، آن هم در زمانه گذار، که تنش و ناموزونی ذاتی آن شده است، نقش اصلی این حجم‌ها را از قلم انداخت؛ ساخت هویت. هویت یک شهر همان‌قدر که می‌تواند معلول فرهنگ شهروندان آن شهر باشد، خود نیز در فرآیند شهروندسازی موثر است. وقتی مجسمه‌یی آن‌قدر برجسته می‌شود که در فضاسازی شهری حکم نشانه را به خود می‌گیرد، دیگر فقط یک مجسمه نیست. درواقع تکه‌یی از هویت آن شهر است. حس تعلق و امنیت شهروندان شهر است نسبت به شهرشان. اصلا مگر غیر این است که بخشی از هویت هر شهری به واسطه تداعی خاطرات عمومی آن شهر در شهروندانش ساخته می‌شود؟
سوال اصلی من اما جای دیگری است. اگر واقعا ساختار مجسمه‌های شهری، تحت عنوان زیباسازی فضای عمومی و ارتقای سلیقه هنری شهروندان، این‌قدر مهم و حساس است -که هست- پس این همه کج‌سلیقگی و بی‌دقتی از کجا می‌آید؟ چرا انبوه آدمک‌های تراش‌خورده و نخورده -که از کاردستی سربازان صفر توی پادگان‌ها هم بی‌شمایل‌ترند- سر هر میدان و خیابانی توی ذوق آدم می‌زند؟ این جک‌وجانورانی که در پارک‌ها سنگ شده‌اند دقیقا قرار است چه‌کار بکنند؟ بی‌ربطی سنگ‌پاره‌ها و محل نصبشان را دیگر کجای دلمان بگذاریم؟ راستی دقت کرده‌اید همیشه فقط مجسمه‌های مشاهیر مجسمه‌اند؟
نه. من که فکر نمی‌کنم این تکه سنگ‌ها هیچ‌کدام از مولفه‌های پایه یک مجسمه را هم داشته باشند. چه برسد که برای شهر هویت بخرند. فقط فضا را پر کرده‌اند. حس مکان را نه تنها در شهر قوت نداده‌اند شاید شلوغ‌ترش هم کرده باشند. خوب است قبول کنیم که یک امکان مهم را در وجهی از شکل‌گیری هویت شهرمان از دست داده‌ایم.